۵ گروه از مواد غذایی که هرگز نباید همراه داروها مصرف شوند!
پیشگیری از تداخل غذا و دارو: گاهی عادتهای سادهی غذایی، مثل خوردن یک لیوان شیر یا آبمیوهی طبیعی، میتواند اثر داروهایی را که مصرف میکنید کاملاً تغییر دهد.
بسیاری از مردم هنگام دریافت دارو از پزشک یا داروساز، دربارهی تداخل داروها با یکدیگر سؤال میپرسند، اما کمتر کسی از تأثیر غذاها و نوشیدنیها بر جذب و عملکرد داروها آگاه است. در حالیکه همین موضوع ممکن است به اندازهی مصرف اشتباه دارو خطرناک باشد.
تداخل غذا و دارو یعنی چه؟
تداخل غذا و دارو زمانی رخ میدهد که ترکیبات موجود در مواد خوراکی با داروهای مصرفی وارد واکنش شوند و بر میزان جذب، اثرگذاری یا دفع دارو تأثیر بگذارند. این اتفاق میتواند باعث کاهش اثربخشی دارو، افزایش عوارض جانبی یا حتی مسمومیت دارویی شود.
بهویژه برای سالمندان و بیماران مزمن که چند دارو را همزمان مصرف میکنند، دانستن این تداخلها ضروری است.
مطالعات مؤسسهی «لاون» در آمریکا نشان میدهد بیش از ۴۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال، روزانه پنج داروی تجویزی یا بیشتر مصرف میکنند. در چنین شرایطی، دانستن اینکه کدام مواد غذایی میتوانند روند درمان را مختل کنند، اهمیت زیادی دارد.
چرا برخی داروها باید همراه با غذا مصرف شوند؟
ممکن است در نسخهی دارویی خود دیده باشید که نوشته شده: «دارو را همراه غذا مصرف کنید.»
این توصیه تصادفی نیست؛ بلکه دلایل علمی مهمی دارد. مصرف برخی داروها با غذا باعث میشود:
-
از تهوع و استفراغ جلوگیری شود.
داروهایی مانند آلوپورینول یا بروموکریپتین معده را تحریک میکنند. مصرف آنها پس از غذا به کاهش حالت تهوع کمک میکند. -
از التهاب یا زخم معده پیشگیری شود.
داروهایی مثل ضدالتهابها (NSAIDs) در صورت مصرف با معدهی خالی میتوانند موجب سوزش یا زخم معده شوند. خوردن یک میانوعده سبک مثل بیسکوییت یا شیر، از این عوارض جلوگیری میکند. -
اثر داروهای گوارشی بهتر شود.
داروهایی مانند آنتیاسیدها یا داروهای ضدرفلاکس زمانی بیشترین تأثیر را دارند که همراه یا بلافاصله پس از غذا مصرف شوند. -
دارو در دهان باقی بماند و شسته نشود.
برخی داروهای موضعی مانند ژلهای ضدقارچ دهان باید بعد از غذا استفاده شوند تا مدت بیشتری در دهان بمانند. -
جذب دارو افزایش یابد.
بعضی داروها مانند ریتوناویر (داروی ضد HIV) برای جذب بهتر به چربیها و ترکیبات موجود در غذا نیاز دارند. -
قند خون کنترل شود.
داروهای خوراکی دیابت باید همزمان با وعدههای غذایی مصرف شوند تا از افت ناگهانی قند خون (هیپوگلیسمی) جلوگیری کنند.
پیشگیری از تداخل غذا و دارو
پنج گروه غذایی که میتوانند داروها را بیاثر یا خطرناک کنند. در ادامع برای پیشگیری از تداخل غذا و دارو به این نکات توجه کنید.
غذاهای غنی از کلسیم
کلسیم که در لبنیات، مکملها و حتی برخی آبمیوهها وجود دارد، میتواند به داروها متصل شود و مانع جذب آنها در بدن شود.
داروهای درگیر:
-
آنتیبیوتیکهای گروه تتراسایکلین و فلوروکینولونها (مثل سیپروفلوکساسین)
-
داروهای پوکی استخوان
توصیه: داروهای حساس به کلسیم را حداقل دو ساعت قبل یا بعد از خوردن لبنیات مصرف کنید. در صورت نیاز به مکملهای کلسیم، زمان آن را با نظر پزشک تنظیم کنید.
غذاهای سرشار از ویتامین K
ویتامین K در فرایند لختهشدن خون نقش مهمی دارد، اما مصرف زیاد آن میتواند اثر داروی ضدانعقاد وارفارین (Warfarin) را خنثی کند.
در نتیجه، خطر لخته شدن خون یا خونریزی داخلی افزایش مییابد.
منابع غذایی پر ویتامین K:
-
سبزیجات برگدار مانند اسفناج، کلمپیچ، جعفری، برگ چغندر
-
جگر، سویا، زغالاخته، ریواس و کیوی
توصیه: اگر وارفارین مصرف میکنید، میزان مصرف سبزیجات سبز خود را ثابت نگه دارید. نوسان زیاد در مصرف ویتامین K میتواند باعث تغییر ناگهانی در اثر دارو شود.
گریپفروت و مرکبات خاص
گریپفروت، پوملو و برخی پرتقالها حاوی ترکیبی به نام فورانوکومارین هستند که آنزیمهای کبدی مسئول تجزیهی داروها (بهویژه CYP3A4) را مهار میکند.
نتیجه این است که دارو دیرتر از بدن دفع میشود و غلظت آن در خون افزایش مییابد، درست مثل مصرف بیش از حد دارو!
داروهای درگیر:
-
داروهای فشار خون بالا (مثل نیفدیپین)
-
داروهای کلسترول (استاتینها مانند آتورواستاتین)
-
داروهای ضدآریتمی و تضعیفکننده سیستم ایمنی
توصیه: حتی مصرف نصف لیوان آب گریپفروت میتواند اثر این داروها را تغییر دهد. اثرات آن تا سه روز در بدن باقی میماند، بنابراین در طول درمان از گریپفروت و آب آن بهکلی پرهیز کنید.
نوشیدنیهای کافئیندار
کافئین موجود در قهوه، چای پررنگ، نوشابههای انرژیزا و شکلات، میتواند با برخی داروها تداخل کند.
-
برخی آنتیبیوتیکها، مانند سیپروفلوکساسین، دفع کافئین را کاهش میدهند و باعث تپش قلب، بیخوابی یا اضطراب میشوند.
-
کافئین میتواند جذب داروهای پوکی استخوان را کم کند.
-
همزمانی آن با داروهای ضدروانپریشی، سطح دارو را در خون تغییر میدهد.
توصیه: اگر دارو مصرف میکنید، مقدار کافئین روزانهی خود را محدود کنید و پیش از نوشیدن قهوه یا چای غلیظ، با پزشک مشورت کنید.
غذاهای سرشار از پتاسیم
پتاسیم برای سلامت عضلات و قلب ضروری است، اما برخی داروها باعث افزایش غلظت پتاسیم در خون میشوند و در ترکیب با غذاهای پتاسیمدار، خطرناک خواهند بود.
داروهای درگیر:
-
داروهای ادرارآور نگهدارنده پتاسیم (مثل اسپیرونولاکتون)
-
داروهای فشار خون مانند مهارکنندههای ACE یا ARB
-
مکملهای پتاسیم
منابع غذایی: موز، پرتقال، سیبزمینی، اسفناج، گوجهفرنگی و جایگزینهای نمک حاوی پتاسیم.
توصیه: اگر از داروهای قلبی یا ضد فشار خون استفاده میکنید، مصرف پتاسیم را دقیقاً مطابق تجویز پزشک تنظیم کنید و از مصرف خودسرانهی مکملها یا نمکهای جایگزین بپرهیزید.
غذاهایی که بهتر است با دارو مصرف شوند
در مقابل، برخی داروها بهتر است با غذا یا میانوعده مصرف شوند تا جذب بهتری داشته باشند یا از عوارض گوارشی جلوگیری شود.
-
غذاهای خنثی مثل برنج، نان تست، کراکر، کره بادامزمینی یا ماست ساده بهترین گزینهاند.
-
اگر دارو باید “با معده پر” مصرف شود، آن را در فاصلهی ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از غذا بخورید.
-
در صورت نیاز، میانوعدهی سبک شبانه (مثل شیر گرم یا بیسکوییت ساده) میتواند از تحریک معده جلوگیری کند.
اگر غذا و دارو را اشتباه ترکیب کنید چه میشود؟
نتیجه میتواند از یک ناراحتی سادهی گوارشی تا افزایش خطر سکته یا مسمومیت دارویی متفاوت باشد. برای مثال:
-
مصرف گریپفروت با استاتینها ممکن است باعث آسیب کبدی شود.
-
ترکیب داروهای ضدانعقاد با غذاهای پر ویتامین K میتواند خطر خونریزی داخلی را افزایش دهد.
-
مصرف قهوه زیاد همراه آنتیبیوتیکها ممکن است منجر به اضطراب و تپش قلب شود.
بنابراین، همیشه بروشور دارو را بخوانید و از داروساز یا پزشک خود در مورد رژیم غذایی مناسب در زمان مصرف دارو سؤال کنید.
جمعبندی: تعادل هوشمندانه میان دارو و تغذیه
غذا و دارو هر دو برای سلامت ما ضروریاند، اما ترکیب نادرست آنها میتواند نتایج خطرناکی داشته باشد. با رعایت فاصلهی زمانی مناسب بین مصرف دارو و وعدههای غذایی، توجه به هشدارهای بروشور دارو، و مشورت با پزشک، میتوانید بیشترین اثربخشی دارو را بدون هیچ عارضهای تجربه کنید.
سلامت واقعی از آگاهی آغاز میشود؛ پس پیش از بلعیدن قرص بعدی، نگاهی دقیقتر به بشقاب غذایتان بیندازید.