جملاتی که نباید به کودکان گفت: چرا نباید به کودکان باهوش این جمله را گفت؟ کارشناسان رهبری و تربیت می‌گویند هوشمندترین کودکان هرگز نباید این عبارت را از والدین یا معلمان خود بشنوند.
کلمات، چه در قالب زبان گفتاری و چه در زبان بدن، نقش تعیین‌کننده‌ای در فرایند تربیت دارند. روانشناسان تأکید می‌کنند شیوه‌ای که والدین با فرزندان خود صحبت می‌کنند، مستقیماً بر عزت‌نفس، اعتماد به نفس و سلامت روانی آن‌ها اثر می‌گذارد. این موضوع در مورد کودکانی که از بهره‌ی هوشی بالاتر یا توانایی‌های فکری پیشرفته‌تری برخوردارند، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
چنین کودکانی اغلب فراتر از سن خود می‌اندیشند، پرسش‌های عمیق می‌پرسند و پاسخ‌هایشان ممکن است در کلاس یا جمع خانواده حتی از بزرگ‌ترها دقیق‌تر باشد. همین مسئله گاهی باعث می‌شود که انتظارات اطرافیان با ظرفیت واقعی ذهنی آن‌ها هماهنگ نباشد. در این شرایط، کوچک‌ترین جمله یا واکنش منفی می‌تواند اثری طولانی‌مدت بر روان آن‌ها برجای بگذارد.
کارشناس رفاه و رهبری آنا آراوخـو معتقد است که باید با دقت بسیار بیشتری با کودکان مستعد صحبت کرد. چراکه حتی عباراتی که بدون نیت بد و صرفاً برای مدیریت کلاس یا خانواده گفته می‌شوند، می‌توانند به سادگی مانع کنجکاوی، اعتمادبه‌نفس و رشد هیجانی آن‌ها شوند.
جملاتی که نباید به کودکان گفت
یکی از آسیب‌زننده‌ترین جملاتی که معمولاً به کودکان باهوش گفته می‌شود، عبارت ساده‌ی:
«تو نمی‌توانی جواب بدهی.»
این جمله اغلب زمانی به کار می‌رود که معلم یا والدین می‌دانند کودک جواب درست را بلد است و می‌خواهند فرصت پاسخ‌گویی را به دیگران بدهند. نیت اصلی این است که عدالت برقرار شود و سایر کودکان هم مجال مشارکت پیدا کنند. اما برای کودک باهوش، این جمله معنایی کاملاً متفاوت دارد: او احساس می‌کند که به خاطر توانایی‌هایش کنار گذاشته شده است.
تکرار چنین تجربه‌ای می‌تواند پیام‌های پنهانی به ذهن کودک بفرستد، از جمله:
-
«هوش و دانایی من مزاحم دیگران است.»
-
«سهم من در گفتگو یا یادگیری ارزشمند نیست.»
-
«بهتر است کمتر خودم را نشان دهم تا پذیرفته شوم.»
این نوع طردشدگی خاموش ممکن است در طول زمان باعث عقب‌نشینی کودک، کاهش اعتماد به نفس، سرخوردگی یا حتی احساس شرم شود. درحالی‌که هدف معلم یا والدین حفظ تعادل بین بچه‌هاست، نتیجه‌ی ناخواسته، آسیب به رشد هیجانی و شخصیتی کودک مستعد خواهد بود.
پیامدهای پنهان این طرز برخورد
کودکانی که بارها چنین جمله‌ای می‌شنوند، ممکن است:
-
توانایی‌های خود را پنهان کنند تا مورد پذیرش قرار گیرند.
-
مشارکتشان در کلاس یا گروه کاهش یابد.
-
نسبت به توانایی‌های خود دچار تردید شوند.
-
یا حتی انگیزه‌ی یادگیری و پیشرفت را از دست بدهند.
کارشناسان معتقدند که به جای خاموش‌کردن صدای این کودکان، باید شرایطی فراهم شود که هم آن‌ها بدرخشند و هم سایر دانش‌آموزان احساس نادیده‌گرفته‌شدن نکنند.
جملات دیگری که باید از آن‌ها پرهیز کرد
عبارت «تو نمی‌توانی جواب بدهی» تنها موردی نیست که به کودکان باهوش آسیب می‌زند. نمونه‌های دیگری هم وجود دارد:
-
«الان به موضوع ربطی ندارد.»
-
این جمله می‌تواند کنجکاوی طبیعی کودک را بی‌ارزش جلوه دهد، در حالی‌که کنجکاوی دقیقاً موتور یادگیری اوست.
-
«کمی صبر کن.»
-
کودکان باهوش معمولاً کارهایشان را زودتر تمام می‌کنند. اگر مدام به آن‌ها گفته شود صبر کنند، به سرعت دچار بی‌حوصلگی و بی‌انگیزگی می‌شوند.
-
«تو نمی‌توانی رهبر گروه باشی.»
-
محروم‌کردن مداوم آن‌ها از نقش‌های رهبری می‌تواند حس ابتکار و توانمندی‌شان را سرکوب کند.
-
«این مهم نیست.»
-
بسیاری از کودکان مستعد از نظر هیجانی بسیار حساس هستند. نادیده‌گرفتن احساساتشان باعث می‌شود به مرور زمان واکنش‌هایشان را سرکوب کنند.
-
«نمایشی نباش.»
-
این عبارت نیز شدت احساسات کودک را بی‌ارزش جلوه می‌دهد و به او یاد می‌دهد که عواطفش پذیرفته‌شده نیستند.
-
«الان وقتش نیست.»
-
محدود کردن بیش از حد خلاقیت یا مسیر یادگیری آزادانه‌ی آن‌ها می‌تواند انگیزه‌ی درونی‌شان را خاموش کند.
راه‌حل چیست؟
والدین و معلمان می‌توانند با تغییر شیوه‌ی بیان، هم از سایر کودکان حمایت کنند و هم اجازه دهند کودک باهوش بدرخشد. به جای خاموش‌کردن او، می‌توان از جملاتی مثل:
-
«بیا جواب تو را هم بعد از چند نفر دیگر بشنویم.»
-
«پاسخ تو ارزشمند است، آن را در پایان جمع‌بندی خواهیم کرد.»
-
«سؤال خیلی خوبی پرسیدی، اجازه بده بعد از توضیح این بخش دوباره برگردیم به آن.»
این تغییرات کوچک، هم عدالت آموزشی را برقرار می‌کند و هم عزت‌نفس کودک باهوش را حفظ می‌نماید.
سخن پایانی
در یک جمع‌بندی، می‌توان گفت: کلمات ما قدرتی فراتر از تصور دارند. به‌ویژه برای کودکانی که از نظر ذهنی و هیجانی جلوتر از همسالانشان هستند، یک جمله ساده می‌تواند مسیر اعتمادبه‌نفس یا بی‌انگیزگی آینده‌شان را تعیین کند. بنابراین باید به جای محدود کردن، آن‌ها را تشویق به شکوفا شدن کرد.