افزایش هوش در کودکان با بازی های خاص: هوش معمولاً در قالب دانش‌آموزانی مجسم می‌شود که در کتاب‌ها غرق‌اند یا با فلش‌کارت‌ها مشغول مطالعه هستند. اما این تصویر، یک عنصر اساسی را نادیده می‌گیرد: بازی. در واقع، نوع خاصی از بازی می‌تواند تأثیر عمیقی در پرورش ذهن کودکان داشته باشد.
متخصصان رشد کودک، آموزگاران و روان‌شناسان همگی بر این باورند که بازی‌های بدون ساختار (Unstructured Play) نقش مؤثری در تقویت هوش در دوران کودکی دارند. در ادامه با مطلب افزایش هوش در کودکان با بازی های خاص همراه باشید.
افزایش هوش در کودکان با بازی های خاص
بازی‌های تخیلی و کمتر ساختاریافته، خلاقیت و خودمختاری را در کودکان پرورش می‌دهند. در این مطلب بررسی می‌کنیم که بازی بدون ساختار چیست، چرا کارشناسانی مانند دکتر لورا مارکام (روان‌شناس برجسته) از آن حمایت می‌کنند، و مثال‌هایی عملی برای اجرای آن ارائه می‌دهیم. با ما همراه باشید.
چرا بازی‌های بدون ساختار برای کودکان مفید هستند؟
بازی بدون ساختار به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها کودک کنترل کامل را در اختیار دارد و هیچ قانون رسمی یا هدف از پیش تعیین‌شده‌ای توسط بزرگسالان تحمیل نمی‌شود. در این نوع بازی، کودکان آزادانه عمل می‌کنند و تنها با کنجکاوی طبیعی و ایده‌های خلاقانه‌ی خود هدایت می‌شوند.
دکتر لورا مارکام، روان‌شناس برجسته و متخصص تربیت فرزند، به‌شدت از نقش بازی‌های بدون ساختار دفاع می‌کند. او می‌گوید: «چه کودکان با اسباب‌بازی‌های کلاسیک بازی کنند، چه از وسایل روزمره‌ی خانه استفاده کنند، چه محیط بیرون را کشف کنند یا صرفاً تخیل خود را آزاد بگذارند، در واقع در مسیر یادگیری خودگردان قدم برمی‌دارند.»
این فعالیت‌های باز، باعث تقویت خودتنظیمی (self-regulation) می‌شوند، چرا که کودک از طریق آزمون و خطا، عملکرد عناصر مختلف محیط اطراف را کشف می‌کند. همچنین در تعامل با همسالان، به‌طور طبیعی مهارت‌های حل تعارض را یاد می‌گیرند. تقلیدهای خودانگیخته و آزمایش‌های خودگردان به آن‌ها کمک می‌کند همکاری را تمرین کنند، تفکر تطبیقی پیدا کنند و توانایی‌های پیشرفته‌تری برای حل مسئله کسب نمایند.
راه‌های ساده برای تشویق بازی بدون ساختار
این نوع فعالیت، مبتنی بر فراهم‌سازی زمان، فضا و منابع اولیه برای کودکان است تا خودشان به‌صورت مستقل به کشف و بازی بپردازند. در ادامه، چند مثال الهام‌بخش آورده‌ایم:
ساخت‌وساز باز (بدون هدف از پیش‌تعیین‌شده):
در اختیار کودکان بلوک‌های ساختنی، جعبه‌های مقوایی، پتو یا بالش قرار دهید. بدون اینکه نتیجه‌ی خاصی انتظار داشته باشید، بگذارید قلعه، فضاپیما یا شهرهایی خیالی بسازند و همزمان با مفاهیمی مانند تعادل، طراحی و کارکرد آشنا شوند.
نقش‌آفرینی تخیلی:
لباس‌های قدیمی، عروسک‌های نمایشی یا حتی ظروف خالی و ساده در اختیارشان بگذارید تا خود را به جای سرآشپز، کاشف، والد یا ابرقهرمان تصور کنند. این بازی‌ها باعث تقویت زبان، آگاهی اجتماعی و مهارت‌های داستان‌سرایی می‌شوند.
کاوش در طبیعت:
فرصت ماجراجویی در فضای باز را با کمترین دستورالعمل فراهم کنید. بگذارید در خاک بکنند، برگ و سنگ جمع کنند، پناهگاه چوبی بسازند یا حشرات را مشاهده کنند. طبیعت، بهترین زمین بازی بدون ساختار است و جرقه‌ی کنجکاوی علمی و درک محیط فیزیکی را روشن می‌کند.
ظروف حسی (Sensory Bins):
ظرف‌هایی را با مواد لمسی مانند ماسه، برنج، لوبیای خشک یا آب پر کنید و ابزارهایی مانند فنجان، قاشق، قیف یا اسباب‌بازی‌های کوچک به آن اضافه نمایید. کودک با ریختن، اندازه‌گیری، دفن‌کردن و بررسی این مواد، با بافت‌ها و ویژگی‌های گوناگون آشنا می‌شود.
ایستگاه‌های هنری و کاردستی:
همواره لوازمی مانند کاغذ، مداد شمعی، ماژیک، چسب، قیچی و وسایل قابل بازیافت را در دسترس قرار دهید. در روند خلاقانه‌ی آن‌ها دخالت نکنید و اجازه دهید آزادانه نقاشی، برش، چسباندن و ساخت انجام دهند؛ بدون نگرانی از نتیجه‌ی «درست» یا «نادرست».
آشپزخانه‌ی گِلی یا بازی با آب:
در فضای باز، ظرف‌های قدیمی، قابلمه‌ها، قاشق‌ها و منابعی از گل یا آب فراهم کنید. این فضا کودکان را به پخت‌وپز خیالی و کشف‌های حسی تشویق می‌کند—تجربه‌هایی شلوغ اما پُرثمر برای درک حجم، رابطه‌ی علت‌ومعلولی و ابراز خلاقیت.
به جای هدایت و اصلاح، تنها امکانات را فراهم کنید
در برابر وسوسه‌ی هدایت یا اصلاح کودک مقاومت کنید. تنها کافی‌ست مواد و ابزار لازم برای ایجاد امکانات بی‌پایان را فراهم کرده، محیطی امن در اختیارشان بگذارید و اجازه دهید تخیلشان شکوفا شود. تماشا کنید که چگونه کودکان به‌تدریج مهارت‌هایی را در خود پرورش می‌دهند که آن‌ها را نه‌تنها به بازیکنانی تواناتر، بلکه به اندیشمندانی درخشان‌تر تبدیل می‌کند.
هوش واقعی از دل آزادی و بازی زاده می‌شود، نه از حفظ کردن.